Zmarły przed nieco ponad rokiem (2 VIII AD 2017) Śp. profesor Bogusław Wolniewicz był nie tylko wybitnym polskim uczonym, ale również przenikliwym obserwatorem spraw bieżących i ich odważnym komentatorem, od końca lat 90tych XX wieku gwiazdą mediów (najpierw „tradycyjnych”, później głównie internetowych). Był też zadeklarowanym przedstawicielem, klarownym wyrazicielem i wytrwałym krzewicielem pewnego światopoglądu. Światopogląd ten w najogólniejszym filozoficznym znaczeniu określał sam Bogusław Wolniewicz jako racjonalizm transcendentny. Od strony społecznej, praktycznej, światopogląd swój określał profesor Wolniewicz jako prawoskrętny. Filozofię uprawiał na sposób analityczny. Był też przedstawicielem absolutyzmu aksjologicznego i pesymizmu antropologicznego. Są to określenia ważne i trafne, ale bardzo ogólne. Na Wolniewiczowski światopogląd składają się bardzo liczne poglądy szczegółowe – zarówno te, które uważał Wolniewicz za konieczne składniki każdego światopoglądu chcącego uchodzić za prawoskrętny, jak i takie, których dyskusyjności czy nawet indyferentności z punktu widzenia prawoskrętności nie zaprzeczał. Składnikami światopoglądu Bogusława Wolniewicza były zarówno kwestie szczegółowe (jak poparcie dla kary śmierci czy sprzeciw wobec „poprawności politycznej”), jak i pewne ogólniejsze wartości wraz z ich hierarchią. Idzie tu zarówno o hierarchię owych wartości wobec wartości zewnętrznych (nie będących częściami składowymi światopoglądu), jak i ich ułożenia wobec siebie nawzajem, a także o hierarchię wewnątrz poszczególnych wartości. Jedną z tych wartości jest wolność. Gdyby kierować się li tylko precyzją, to artykuł niniejszy winien być zatytułowany: „Wolność i inne wartości”. Tytuły jednak rządzą się swoimi prawami. Postawiono na taki tytuł, który jest krótszy, a jednocześnie będzie klarowniejszym nawiązaniem do czterotomowego cyklu „Filozofia i wartości”, który jest zbiorem tekstów prof. Bogusława Wolniewicza (trzy pierwsze tomy zawierają dodatkowo na końcu teksty innych autorów: tom I – Tadeusza Kotarbińskiego, II – Immanuela Kanta, III – Henryka Elzenberga). Dorobek profesora Bogusława Wolniewicza – zarówno ten naukowy, jak i popularyzatorsko-publicystyczny – jest bogaty zarówno w aspekcie ilościowym, jak i jakościowym. Stosunkowo mało jest jednak w tym dorobku monografii, większość książek profesora Wolniewicza to zbiory jego artykułów (i innych tekstów, w tym czasem i pierwodruków) oraz wywiady. „Wolność i wartości” jest w zamierzeniu początkiem serii artykułów poświęconych dorobkowi Pana Profesora Bogusława Wolniewicza. Głównym zadaniem, jakie przed serią zostaje postawione, jest przybliżenie poglądów Bogusława Wolniewicza na określone kwestie takie jak prawo, nauka, czy właśnie wolność. Nie jest to jednak cel jedyny. Poza przedstawieniem wiedzy o poglądach Wolniewicza w tematycznym podziale, seria ta ma zaprezentować ocenę poglądów Wolniewicza oraz ich ewolucję, czasem pojawią się również porównania koncepcji Wolniewicza z koncepcjami innych autorów. Seria z założenia będzie mieć charakter bardziej antykwaryczny niż merytoryczny[1]. Nie oznacza to rzecz jasna, iż kwestie merytoryczne, w tym polemiki, nie będą się w tej serii pojawiać w ogóle. Autor niniejszego artykułu nie zamierza też ograniczyć swojej pracy nad dorobkiem profesora Wolniewicza do wspomnianej serii. Można spokojnie stwierdzić, iż profesor Bogusław Wolniewicz był naukowcem wyklętym vel uczonym niezłomnym. Autor niniejszego artykułu planuje więc poświęcenie Bogusławowi Wolniewiczowi tekstu w ramach rozpoczętego przez siebie cyklu „Naukowcy wyklęci” [2]. Prawdopodobnie pojawią się i inne „Wolniewiczowskie” teksty autora.
Warto jak się zdaje zaznaczyć w tym miejscu, że wolność oraz inne zagadnienia, które mają stanowić tematy przewodnie poszczególnych części cyklu „… i wartości”, są tematami niezwykle szerokimi, szeroko przez prof. Bogusława Wolniewicza opisywanymi, w wielu miejscach zazębiają się ze sobą, ich obszary w dużym stopniu na siebie nachodzą, występują one częstokroć we wzajemnym uwikłaniu. Gdyby starać się pisać o „wszystkim” co dotyczy wypowiedzi profesora Wolniewicza o wolności, to w kolejnych częściach cyklu trzeba by użyć zbyt wielu powtórzeń lub tworzyć okrojone, „okaleczone” teksty (ze zbyt wieloma odwołaniami do pierwszej części cyklu). Sam artykuł „Wolność i wartości” stałby się zaś niezwykle uciążliwy i dla Czytelników, i dla autora (o Redakcji nie wspominając). Z omawiania pewnych łączących się z zagadnieniem wolności kwestii zrezygnowano zupełnie, inne zredukowano do minimum. Zagadnienia te – dotyczące choćby bioetyki, polityki karnej czy systemu edukacji – mają być omówione w kolejnych publikacjach z zainicjowanego niniejszym artykułem cyklu. Do minimum ograniczono też odwołania do wypowiedzi Wolniewicza na tematy bieżące. Odwołania te będą się pojawiać w charakterze ilustracyjno-egzemplifikacyjnym, ich celem zasadniczym będzie przedstawienie pewnych ogólniejszych poglądów profesora Wolniewicza. Za ograniczeniem tym, poza ramami niniejszego artykułu, przemawia również fakt, że wypowiedzi na tematy bieżące (przynajmniej te z ostatnich lat) są najlepiej znane i najłatwiej dostępne. Ponadto zbytnie skupianie się na nich mogłoby prowadzić do spłycenia odbioru postaci tego wybitnego logika. W niniejszym artykule starano się skupić na „ponadczasowych” aspektach dorobku umysłowego prof. Bogusława Wolniewicza. Wypada atoli zaznaczyć, iż również w wypowiedziach na sprawy bieżące prezentował on z reguły bardzo wysoki (dla przytłaczającej większości komentatorów niedościgły) poziom – nie tylko w aspekcie merytorycznym, ale i retorycznym.
Pan Profesor Bogusław Wolniewicz przywiązywał do wolności wielką wagę i poświęcił jej wiele swoich wypowiedzi – od artykułów stricte naukowych, przez wykłady, teksty popularnonaukowe i publicystyczne, aż po wystąpienia medialne i okolicznościowe etc. Wśród wypowiedzi dotyczących wolności nie brakowało ani ścisłej, teoretycznej i generalnej refleksji nad istotą wolności, ani wypowiedzi dotyczących bieżących dla niej zagrożeń. Wreszcie sam Bogusław Wolniewicz czuł się człowiekiem wolnym, o wartości wolności świadczył swoją postawą życiową, żył wolnością. Jednocześnie zdawał sobie sprawę, iż wolność ma swoje praktyczne ograniczenia, że wiążą się z nią trudne (a może na obecnym etapie rozwoju ludzkości wręcz niemożliwe) do usunięcia antynomie. Wolność nie jest żadną „wartością najwyższą”, nie powinna być też wartością naczelną. Liberalizm[3], od strony teoretycznej, uważał Pan Profesor Wolniewicz za pogląd błędny, pełen sprzeczności, a ponadto słaby i płytki intelektualnie. Od strony praktycznej uznawał go za pogląd szkodliwy i niebezpieczny, także dla samej wolności.
Dalsza część tekstu Macieja Henryka Górnego nt prof. Wolniewicza znajduje się TUTAJ
[1] Podział ten stanowi nawiązanie do stosowanego przez prof. Bogusława Wolniewicza podziału filozofii akademickiej na dwie formy: merytoryczną (która formułuje twierdzenia o świecie i pretenduje do fałszu lub prawdy) i antykwaryczną, która streszcza i opisuje poglądy oraz ich historyczną ewolucję. Patrz: P. Okołowski, Wstęp do filozofii. Wykład Bogusława Wolniewicza dla studentów Instytutu Filozofii UW w roku akademickim 1985/1986, „Edukacja filozoficzna” 2017, nr 64, s. 165.
[2] M. H. Górny, Naukowcy wyklęci. Część I – Ojciec polskiej cybernetyki, „Pro Fide Rege et Lege” 2018, nr 79.
[3] Pojęcie liberalizmu w niniejszym opracowaniu używane będzie na określenie ogółu ideologii uznających wolność za wartość „najwyższą”, nadrzędną, absolutną. Nazwy „liberalizm” używają przeróżne doktryny. Z jednej strony występuje prawicowy (a nawet prawoskrętny) konserwatywny liberalizm, który choć podkreśla znaczenie wolności gospodarczych (i nie tylko gospodarczych), to jednak wcale niekoniecznie uznaje wolność za wartość „najwyższą”. Z drugiej strony mianem liberalizmu określają się różne lewoskrętne, lewicowe, a nawet lewackie doktryny, które – bądź pod płaszczykiem obłudnych haseł wolnościowych, bądź całkiem otwarcie – opowiadają się za lewackim zamordyzmem: zdławieniem wolności słowa w imię poprawności politycznej, odebraniem wolności gospodarczych w imię egalitaryzmu, zniszczeniem wolności narodowych w imię multikulturalizmu, zniszczeniem swobody rodziny w imię „praw dziecka” (tak naprawdę „praw do dziecka” – prawa do indoktrynacji najmłodszych wbrew woli rodziców) etc. Kisiel napisał artykuł o różnych ujęciach liberalizmu – vide: D. Kisiel, Dwa pojęcia liberalizmu. Na kanwie rozważań Bogusława Wolniewicza, „Edukacja filozoficzna” 2017, nr 64, s. 53-63. Publikacja ta nie będzie w niniejszym tekście szerzej przywoływana, ponieważ niewiele w niej bezpośrednich odwołań do Bogusława Wolniewicza. To raczej przemyślenia „utrzymane w klimacie” wolniewiczowskim. Niemniej dla osób zainteresowanych liberalizmem mogą być one ciekawe.
