Lewicki: 400 lat od śmierci wielkiego wodza, hetmana Stanisława Żółkiewskiego

Mija 400 lat od śmierci, podczas odwrotu spod Cecory, jednego z największych wodzów w historii Polski, zwycięzcy wielu kampanii przeciwko Rosji, Szwedom, Turkom i Tatarom, hetmana i senatora, Stanisława Żółkiewskiego. Najbardziej jest on znany ze swojego świetnego zwycięstwa pod Kłuszynem, gdzie, mając niespełna 7 tys. jazdy, rozbił zupełnie 35 tys. Rosjan i Szwedów. Zwycięstwo to pozwoliło Polakom na dwa lata zająć Moskwę.

Tym niemniej, sam Żółkiewski nie był wcale entuzjastą wojny z Rosją, i w swoim dziele: „Początek i progres wojny moskiewskiej”, przewidywał opłakane jej skutki. Przyrównywał tę wojnę do wyprawy francuskiego króla Karola VIII na Neapol, która także zaczęła się sukcesem, a zakończyła klęską Francji. Działający na dworze Karola VIII, kronikarz i dyplomata Philippe de Commines w spisanej przez siebie historii przekazał, że króla Francji nakłonił, do tej nieszczęsnej wyprawy, biskup Guillaume Briçonnet. Żółkiewski widział podobieństwo tej postaci do Jerzego Mniszcha i tak to skomentował w swoim dziele: „pokazuje przykład na tym Bryssonecie, jako częstokroć mali, podli, nikczemni ludzie mogą siła złego narobić (…) Tymże sposobem i tej wojny moskiewskiej zaciąg tak obfite krwi rozlania i tak wiele złych rzeczy, które się stały i jeszcze im nie koniec, z podobnego Bryssonetowi człowieka, pana Jerzego Mniszka, wojewody sandomierskiego, poszedł”.

Miał w tym rację wielki hetman, gdy już wtedy widział, jako efekt tej wyprawy na Moskwę, „wiele złych rzeczy, które się stały i jeszcze im nie koniec”. Bo i dziś jeszcze, to co wtedy się stało, ma swój zły ciąg dalszy. A co się stało? Car Wasyl IV  wraz ze swoimi braćmi: Dymitrem i Iwanem Szujskim, oraz patriarchą Moskwy Filaretem Romanowem, oraz książę Wasilij Golicyn,  stali się polskimi więźniami. Wyreżyserowano upokarzający hołd Wasyla przed królem Zygmuntem w dniu 29 października 1611 r. Wasyl na zamku pokłonił się królowi do samej ziemi. Potem  cara, jego żonę Katarzynę, oraz jego braci, uwięziono na zamku w Gostyninie. Zmarli tam wszyscy w polskiej niewoli, w krótkim odstępie czasu, w 1612 r. Przyczyna ich śmierci nie jest do końca jasna. Po jego śmierci król Zygmunt kazał wybudować w Warszawie mauzoleum, będące pomnikiem triumfu Polski nad Rosją, gdzie pod posadzką pochowano nieszczęsnego cara Wasyla. W 1635 roku trumny z prochami Szujskich zwrócono Moskwie i złożono na Kremlu.

Tak, w polskiej niewoli, zakończył życie ostatni car z dynastii Rurykowiczów. Czyż nie było, wobec tego zdarzenia, pewnym rewanżem historii to, że po prawie 200 latach, ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski zmarł w Petersburgu, pozbawiony korony? Dla Polaków, jest to tym bardziej bolesne, że Poniatowski nie potrafił zachować godności wobec sytuacji jaka go spotkała. Spełniał wszystkie żądania carycy Katarzyny, nie mając względu ani na honor, ani na Polskę.

Patriarcha Filaret był przetrzymywany przez Polaków prawie 9 lat w twierdzy w Malborku. Lecz się nie ugiął  i nie zgodził się uznać Zygmunta III Wazę za cara Rosji. Polskie wojska zajęły i okupowały Moskwę. Grabiono świątynie prawosławne,  zabierając sprzęty liturgiczne. Z ikon zrywano wszystko co złote. Bezcenne dzieła bezpowrotnie zniszczono. Sytuacja ta musiała wywołać opór. W Niżnym Nowogrodzie  wybuchło antypolskie powstanie, które przeniosło się do Moskwy. Polacy nie byli w stanie opanować sytuacji i podpalili miasto, a sami wycofali się na Kreml, mordując i łupiąc wszystko po drodze. Uwięzili patriarchę Hermogenesa, który po kilku miesiącach zmarł, zagłodzony. Moskwa płonęła trzy dni jak gigantyczna pochodnia. O tych wydarzeniach tak pisze pamiętnikarz Samuel Maskiewicz: „A przecież my to wszystko we trzech dniach w popiół obrócili, tak wielkie ozdoby miasta tego w króciutkim czasie zginęły”.

Hetman Stanisław Żółkiewski także zaświadcza: ”Uradzili tedy nasi między sobą drewniane i w białym murze miasto podpalić (…) Tym sposobem moskiewska stolica spłonęła z wielkim krwi rozlaniem i nieoszacowaną szkodą, gdyż dostatnie i bogate to miasto było”. W tym pożarze, wśród pandemonium pożerających Moskwę  płomieni, zginęła także nadzieja na pokój między narodem polskim i rosyjskim. Wtedy właśnie kształtowała się mroczna przyszła historia. Te płomienie odrodziły się w czasie rzezi Pragi, dokonanej przez żołnierzy Suworowa, ale i podczas późniejszych powstań, a może i w czasie ostatniej wojny. Już wielki rosyjski poeta – Aleksander Puszkin – w wierszu „Oszczercom Rosji” – nazywa rzeź Pragi odwetem za spalenie Moskwy. Wielu innych rosyjskich twórców, znanych na całym świecie, podobnie do tej sprawy podchodziło.

Tyle już wieków minęło od czasów Stanisława Żółkiewskiego, a nadal zadziwia jego przenikliwość w ocenie konsekwencji bieżących poczynań. Wtedy Polska była wielka, bo miała takich wodzów i mężów stanu. Dziś, jak jest – sami widzimy.

Stanisław Lewicki

Click to rate this post!
[Total: 29 Average: 4.9]
Facebook

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *