Katarzyna Skowronek, Katarzyna Leszczyńska (red.), Performatywne wymiary kultury, Wydawnictwo LIBRON, Kraków 2012, ss. 466

            Inicjatywa Katarzyny Skowronek oraz Katarzyny Leszczyńskiej dotycząca przyjrzenia się kategorii performatywności – a właściwie jej fenomenowi – zaowocowała nowatorskim w łonie polskiej literatury socjologicznej dziełem pod tytułem „Performatywne wymiary kultury”. Zawiera ono wiele inspirujących do dalszej lektury oraz refleksji, a także podjęcia samodzielnych badań, ujęć polegających na różnorodnych sposobach postrzegania istoty oraz symptomatycznego charakteru performatyki. Uzmysławia jej nośność jako pojęcia aktywnego i wieloznacznego. Pokazuje jak użytecznym może być podczas badania polskiej rzeczywistości społecznej oraz obecnych w jej ramach zjawisk – nawet – paradoksalnie – milczenia.

            Redaktorki naukowe zmyślnie podzieliły książkę na sześć rozdziałów. Pierwszy dotyczy zestawienia performatywnosci z dyskursami społecznymi. W jego ramach Rafał Maciąg naszkicował drogę do perfomatologii (to znaczy performowania performatyki), poświęcając wiele uwagi językowi polskiej polityki. Pozostali autorzy dali wyraz swojego pojęcia złożoności zjawiska, przy czym ciekawe narzędzia poznania przynoszą teksty poświęcone performatywnym aspektom użycia nazw własnych w dyskursie publicznym oraz performatyw i sił perlokucyjnych wypowiedzi Magisterium Kościoła we współczesnym dyskursie katolickim. Warto także głębiej zastanowić się nad przywołaną ideą „zwrotu performatywnego”  w świetle diagnozowania nowej orientacji w humanistyce.

Zupełnie inne oblicze ma performatywność w kontekście obyczajowości i rozrywki, opisana przez: Beatę Łaciak, Macieja Myśliwca, Mieszka Hajkowskiego, Joannę Dziadowiec. Autorzy kolejnych tekstów dokonali analizy wariantów kategorii performatywności w rozmaitych kontekstach związanych z realizacją idei homo ludens. Rozważyli między innymi znaczenie przekazów audiowizualnych dla recypowania wydarzeń z przeszłości, istotę interkulturowych spotkań czy wymiary kodów rasowych dostrzegalnych w polskiej kulturze popularnej. Wykazali także dokonującą się na przestrzeni lat zmianę w tym obszarze, co wydaje się nowatorskim ujęciem służącym analizie polskiego społeczeństwa.

            Performatywność może również z powodzeniem posłużyć jako narzędzie i przestrzeń normatywizacji oraz transgresji, czego dowiedli autorzy bardzo dobrych tekstów. Miłośników wytworów kultury popularnej zachwyci na przykład: analiza wizerunku wampira, spektaklu męskości, dramatyzacji cielesności, szaleństwa, genderów. Ciekawe są uwagi na temat rytualnego charakteru performatywności w pewnych kontekstach. Z kolei zwolenników interaktywności zainteresuje ciekawe pojęcie Facebooka, gier fabularnych i przestrzeni muzealnej. Wielu autorów dogłębnie przeanalizowało i zobrazowało licznymi przykładami procesy tworzenia płci i ciała na kontinuum normatywiki, co zdaje się interesującą perspektywą.

            Media, sfera publiczna, sztuka stają się sceną performatywności, czego owocem jest między innymi postrzeganie polityki jako performansu czy pojawiające się uznanie dla performatywnych aspektów działalności ruchów społecznych. Co więcej, kontekst na przykład filozoficzny, teorii sztuki czy estetyczny, będący determinantą pojęcia zjawiska performatywności rzuca światło na jego złożoność. Cenne, w związku z tym, dla przyszłych badaczy są szczegółowe uwagi na temat znacznych trudności pojawiających się w trakcie procesów badawczych kolejnych autorów, ponieważ pozwolą one uniknąć wyeksponowanych pułapek.

            Performatywność pojęta jako sposób badania zjawisk społecznych, estetycznych i kulturowych wydaje się ważną obecnie orientacją. Wymaga jednak – zgodnie z sygnałami autorów znakomitych tekstów zamieszczonych na łamach książki pod redakcją naukową Katarzyny Skowronek oraz Katarzyny Leszczyńskiej pod tytułem „Performatywne wymiary kultury” – wielu badań i uwagi ze strony zdolnego do refleksji nad społecznymi zjawiskami czytelnika. Publikacja ta zainteresuje politologów, socjologów, antropologów, kulturoznawców, ale przede wszystkim jest godna polecenia osobom lubującym się w poznawaniu nowych kategorii służących uzyskaniu pełniejszego oglądu świata, w którym żyją.

Dominika Zakrzewska

Książka jest dostępna na stronie Wydawnictwa LIBRON: http://libron.pl/katalog/czytaj/id/73#

a.me.