Grzegorz Kucharczyk, Russell Kirk (1918-1994). Myśl polityczna amerykańskiego konserwatysty, Wydawnictwo Prohibita, Warszawa 2012, ss. 270
Wydawnictwo Prohibita po publikacji drugiego wydania książki „Przyszłość konserwatyzmu”[1] – autorstwa współczesnego, amerykańskiego – jednego z najbardziej ortodoksyjnych – konserwatysty Russella Kirka, zaoferowała czytelnikom pierwszą polską monografię poświęconą jego myśli politycznej pt. „Russell Kirk (1918-1994). Myśl polityczna amerykańskiego konserwatysty”. Jest to propozycja wydawnicza o tyle ciekawa, że nie jawi się czytelnikowi jako próba interpretacji poglądów myśliciela, lecz raczej rekonstrukcja poglądów podparta referencjami do wątków czy incydentów z życia R. Kirka, które inspirowały go[2] do refleksji m.in. na temat problemów towarzyszących XX w., tzn. zmian obyczajowych, postępu technicznego pozostających w związku z wojną, rewolucjami, wystąpieniami społecznymi tego okresu[3].
Niewątpliwie wyrazy uznania należą się autorowi monografii – prof. Grzegorzowi Kucharczykowi – kierownikowi Pracowni Historii Niemiec i Stosunków Polsko-Niemieckich IH PAN, członka Rady Naukowej IH PAN, wykładowcy historii myśli politycznej, historii propagandy oraz dziejów Polski w XX wieku na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu, Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Stałemu współpracownikowi prasy konserwatywnej i katolickiej, m.in. „Naszego Dziennika”, „Christianitas”, „Salisbury Review”, który opublikował np. „Kielnią i cyrklem. Laicyzacja Francji w latach 1870-1914” (Warszawa 2006), „Strachy z »Gazety«” (Warszawa 2011), „Polska myśl polityczna do 1939 roku” (Dębogóra 2011).
Wywód autora jest uporządkowany i klarowny, a narrację odznacza dążenie do zarysowania całościowych ujęć poszczególnych problemów. Niekiedy pojawiają się jednak błędy np. składniowe (powtórzenia, np. „to przede wszystkim człowiek rozwijający się pod względem duchowym i materialnym, przede wszystkim dzięki własnemu wysiłkowi”[4]) oraz przeciwko eufonii (np. „prezentowanych przez reprezentantów”[5]). Nieuzasadnione zdaje się okazjonalne wykorzystanie metonimii (np. „książka kwestionowała optymistyczny i tak bardzo charakterystyczny dla środowisk liberalnych obraz Ameryki”[6]), a także antropomorfizacji (np. „dalej szły kolejne błędy”[7]). Autor także niekonsekwentnie stosował: pełne imiona i nazwiska, same imiona bądź nazwiska lub ich skróty oraz posługiwał się w sposób wybiorczy formami osobowymi, np. „jak sądzę”[8], „podkreślaliśmy”[9] i bezosobowymi czasowników, np. „należy wspomnieć”[10]. Nieco utrudnia to lekturę.
Książka składa się z krótkich: wstępu i zakończenia oraz czterech rozdziałów zatytułowanych kolejno: „Russell Kirk – biografia »konserwatywnego umysłu«”, „Amerykańska myśl konserwatywna w okresie życia Russella Kirka”, „Czym jest konserwatyzm w Ameryce? Ład, religia i kultura w myśli politycznej Russella Kirka”, „Przeszłość i przyszłość konserwatywnej Ameryki. Edukacja i wizja historii USA w refleksji politycznej Russela Kirka”. Pewnym niedopatrzeniem jest brak spisu treści, który utrudnia wyszukanie wybranych fragmentów publikacji. Jednakże na jej końcu został zamieszczony funkcjonalny indeks nazwisk i uporządkowana wedle przyjętych kryteriów bibliografia. Warto tutaj nadmienić, iż wartość monografii w dużej mierze wynika również z jej źródłowego charakteru.
Należy podkreślić, iż G. Kucharczyk zebrał i przywołał we wstępie interesujące wypowiedzi m. in. Williama F. Buckley’a, Williama Rushera, Ray’a Bradbury’ego, twórców i sympatyków R. Kirka nt. bohatera publikacji. Pozwalają one dostrzec istniejące opinie o jego niebagatelnym wpływie na powstanie nowoczesnego amerykańskiego konserwatyzmu po II wojnie światowej oraz zachęcają do zapoznania się z treścią rozważań Amerykanina. Co więcej, na łamach recenzowanej publikacji autor przeanalizował najważniejsze czynniki konserwatywnej refleksji R. Kirka. Skoncentrował się na tym w jaki sposób zoperacjonalizował on konserwatyzm[11]. Przybliżył jego stosunek do rzeczywistości społecznej, politycznej[12], kulturowej Stanów Zjednoczonych[13]. Dał pogląd na jego stanowiska w dyskusjach mających miejsce wewnątrz amerykańskiego konserwatyzmu. Przy tym ukazał kirkowskie wizje rzeczywistości w kontekście i na tle rozważań kulturowych konserwatystów czy tradycjonalistów, co pozwala na uchwycenie wyjątkowości jego refleksji politycznej. Trafnie wyeksponował fakt, że: „Russell Kirk aktywnie uczestniczył w umacnianiu ruchu konserwatywnego w Stanach Zjednoczonych w latach 50. i 60. ubiegłego stulecia. Jako »jedyną broń«, którą władał umiejętnie, wskazywał »miecz wyobraźni«, toteż swoje oddziaływanie na politykę rozumiał przede wszystkim – wedle własnych słów – jako »pobudzenie politycznej i moralnej wyobraźni wśród tych, którzy kształtują opinię publiczną«”[14].
Pierwszy rozdział zawiera obszerny szkic biograficzny bohatera książki. Ciekawe są wątki dotyczące jego fascynacji dziełami autorstwa m.in.: Theodore’a Roosevelta, Waltera Scotta, Johna Randolphe’a czy Nathaniela Hawthorne’s (a także próba ich hierarchizacji), które wg G. Kucharczyka w dużej mierze ukształtowały jego ogląd rzeczywistości politycznej. Nie mniejszy wpływ przypisał rodzinie, z którą R. Kirk spędzał wolne chwile. Ustalił i – co godne podkreślenia – postarał się wyjaśnić również przełomowe momenty w życiu „konserwatysty od zawsze”, np. pobyt badawczy w Szkocji umożliwiony mu dzięki uzyskaniu stypendium od American Council of Learned Societies, konwersja na katolicyzm czy ślub z Annette a Russellem. Uznał także, iż „Russell Kirk pozostał wierny swojej dewizie, która kazała mu oddziaływać na materię polityczną przede wszystkim za pomocą własnej twórczości publicystycznej czy literackiej. Stronił od bezpośredniego angażowania się w politykę”[15]. Niemniej przedstawił enumeratywnie wyjątki w tym zakresie, mianowicie: zaangażowanie się w prezydencką kampanię w 1964 r. republikańskiego kandydata na prezydenta USA, Barry’ego Goldwatera; poparcie jednego z kandydatów w kampanii wyborczej w 1992 r. – republikanina Patricka Buchmana; aktywność w ruchu „pro-life”[16].
Joanna Rak
Jest to fragment recenzji, której pełna wersja ukaże się w kolejnym numerze (71) półrocznika „Pro Fide Rege et Lege”.
Książkę można kupić na stronie: http://multibook.pl/pl/p/Grzegorz-Kucharczyk-Russell-Kirk-1918-1994.-Mysl-polityczna-amerykanskiego-konserwatysty/2227
a.me.
[1] Zob.: R. Kirk, Przyszłość konserwatyzmu, Warszawa 2012, ss. 356
[2] Zob.: J. Rak, Poszukiwanie remedium na zaznane zło. Konserwatyzm XX wieku w ujęciu Michaela Oakeshotta, Augusta Del Nocego oraz Russella Kirka, „Pro Fide Rege et Lege” 2012, nr 1/69, s. 121-139.
[3] Zob.: J. Żarnowski, Społeczeństwa XX wieku, Wrocław 1999, s. 109-112.
[4] G. Kucharczyk, Russell Kirk (1918-1994). Myśl polityczna amerykańskiego konserwatysty, Warszawa 2012, s. 77.
[5] Tamże, s. 103.
[6] Tamże, s. 82.
[7] Tamże, s. 173.
[8] Tamże, s. 99.
[9] Tamże, s. 103.
[10] Tamże, s. 99.
[11] Por. np.: A. Wielomski, Konserwatyzm. Główne idee, nurty i postacie, Warszawa 2007, ss. 348; tenże, Dekalog konserwatysty, Warszawa 2012, ss. 264.
[12] Zob. także: W. Osiatyński, Współczesny konserwatyzm i liberalizm amerykański, Warszawa 1984, s. 78-84.
[13] Zob. także: R. Skarzyński, Konserwatyzm. Zarys dziejów filozofii politycznej, Warszawa 1998, s. 221.
[14] G. Kucharczyk, dz. cyt., s. 26.
[15] Tamże, s. 34.
[16] Tamże.
