W polskich mediach dziennikarze i analitycy dominujących opcji politycznych prześcigają się w ferowaniu oskarżeń przeciwko politykom i osobistościom, które aktualny konflikt rosyjsko-ukraiński chciałyby rozwiązać przy pomocy negocjacji. Negocjacje i ugoda – powiada się – to zdrada i rozmycie odpowiedzialności za dokonujący się przelew krwi, a poza tym ze zbrodniarzami, którzy mają krew na rękach (w domyśle: Władimirem Putinem) się nie rozmawia i nie negocjuje. Bardzo patetyczne i górnolotne to stwierdzenie. Jakie jednak będą jego praktyczne skutki?

Aktualnie obrywa się prezydentowi Francji Emmanuelowi Macronowi, za to, że jako jedyny z zachodnich polityków regularnie prowadzi rozmowy telefoniczne z Putinem, prezydentowi Turcji Recepowi Erdoganowi, za to, że jest zaangażowany w rozmowy pojednawcze. Dostaje się też analitykom stosunków międzynarodowych (John J. Mearsheimer), jak i emerytowanym dyplomatom (Henry Kissinger), gdyż wyżej wymienieni reprezentują znienawidzoną nad Wisłą doktrynę realizmu politycznego. Nie chcę tutaj pisać o sprzeciwie wobec inicjatyw kierowanych duchem pacyfistycznym, jak antywojenny list niemieckich intelektualistów czy też artykuł socjologa Jurgena Habermasa, bo taki sprzeciw jestem jeszcze w stanie częściowo zrozumieć. Co ciekawe, szczególne cięgi dostaje od „polskich katolików” też papież Franciszek, do niedawna jeszcze chwalony za swoją postępowość, dzisiaj odsądzany od czci i wiary, gdyż śmie twierdzić, iż odpowiedzialność za wojnę rozkłada się, niekoniecznie symetrycznie, ale jednak po połowie.

Skąd w polskim społeczeństwie taka zapalczywość i skłonność do postrzegania świata w kategoriach zerojedynkowych? Nie ma tu miejsca na dokładną analizę tej przypadłości. Z całą pewnością jej źródeł należy się doszukiwać w postawie insurekcyjnej, która swój literacki wyraz przybrała w pismach poetów romantycznych, nawołujących do bezkompromisowej walki z carskim najeźdźcą, ale i do śmiałego odruchu serca wobec tzw. hipokryzji i bezduszności wielkich tego świata, którzy w ramach takich umów międzynarodowych jak Kongres Wiedeński i Święte Przymierze cynicznie relatywizują dobro ze złem i grzebią europejskie ideały. Dobrze przypadłość tą wyraża powieść „Jezioro Bodeńskie” Stanisława Dygata. Dość powiedzieć, iż to wówczas ukuło się powiedzenie, że ugoda z zaborcami i prowadzenie z nimi negocjacji to Targowica, na którą stać jedynie zdrajców i zaprzańców sprawy polskiej. Na przełomie XX i XXI wieku postawa ta ulegała radykalizacji, a szczególnie przyczyniła się do niej najnowsza historia Polski (naznaczona piętnem Katastrofy Smoleńskiej i jej spiskowymi interpretacjami) wraz z jej chroniczną i chorobliwą rusofobią.

Co ciekawe myślnie to dobrze się wpisuje w dominujące na Zachodzie, a zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych wzorce kultury popularnej z jej kiczowatym Disneylandem i czarno-białymi, sztampowymi bohaterami walczącymi w pojedynkę o sprawiedliwość wbrew hipokryzji wpływowych możnowładców. Może sojusz polsko-amerykański ma głębsze niż się nam wydaje podłoże, nie tylko geopolityczne, ale także kulturowe? Odpowiedź na powyższe pytanie pozostawiam antropologom.

W dniu dzisiejszym manichejskie uproszczenie wpływa na sposób oceny wojny rosyjsko-ukraińskiej, a zwłaszcza na taktykę względem rosyjskiego reżimu, którą zaleca się politykom, dziennikarzom zarówno polskim, jak i zagranicznym. W myśl tej narracji coraz mocniej dorzuca się do pieca, podsycając nagonkę wojenną i eskalując jej napięcie gdyż mamy do czynienia ze złem absolutnym rodem z hollywoodzkich  westernów. W myśl romantycznych haseł „za wolność Waszą i Naszą” powiada się dzisiaj o Ukraińcach, że „oni walczą o naszą wolność, a my dbamy ich uchodźców”. Celem tej taktyki jest utrzymywanie Ukraińców w przeświadczeniu, że prawda bezapelacyjnie leży po ich stronie, z czym zgadzają się wszystkie przyzwoite państwa świata i każdy, komu leży na sercu los sprawiedliwości. Z upodobaniem cytuje się opinie polityków anglosaskich (Antony Blinken, Lloyd Austin), nieco rzadziej francuskich i niemieckich. Angielska minister obrony Liz Truss, w trakcie niedawnej konferencji z rozbrajającą szczerością wyraziła zdanie, iż wojna może potrwać bardzo długo, nawet wiele lat, ale musi się skończyć ostatecznym zwycięstwem. Czy naprawdę pani minister zdaje sobie sprawę co mówi, biorąc pod uwagę jak wielki poziom zniszczenia, ofiar i zbrodni wojennych wywołały jedynie trzy miesiące tej wojny?

Nie chcę tutaj ferować oskarżeń ani oceniać wyborów elit politycznych, wszak mają one do nich prawo, a wojna zmusza do zajęcia stanowiska. Szkopuł leży jednak w tym, że rzeczywistość jest bardziej skomplikowana, niż to się wydaje polskim i anglosaskim politykom. Dobrze zrozumiał to papież Franciszek, który w ostatnim wywiadzie wyznał, iż jest przeciwny sprowadzaniu złożoności obecnego konfliktu do rozróżniania między dobrymi i złymi bez refleksji nad korzeniami i interesami, które są bardzo skomplikowane. Istnieją różne narracje i sposoby interpretacji świata, Rosjanie również mają prawo do własnych prawd i interpretacji. Oni również, podobnie jak Ukraińcy walczą o swoje być albo nie być i stanowi to dla nich silny impuls do działania. Ktoś powie, że mają do tego prawo, ale nie muszą  swojego punktu widzenia siłowo narzucać innym. Częściowo zgodzę się z taką tezą, stąd uważam, że Rosja popełniła poważny błąd atakując Ukrainę. Nie wszyscy jednak muszą się z tym zgadzać. Nie zapominajmy, że przesłanki wybuchu wojny nie są zupełnie jednoznaczne. Wielu było tu podżegaczy wojennych, Franciszek mówi o możliwości prowokacji, o tym, że niektórym państwom mogło zależeć na wybuchu tej wojny. Czy w myśleniu głowy kościoła katolickiego nie ma ziaren prawdy?  Poza tym nawet gdyby nie było to prawdą, Rosjanie mogą wierzyć w tą wersję wypadków i stanowić ona będzie dla nich silny impuls motywacyjny, a to wystarczy by wojna ciągnęła się w nieskończoność.

Dlatego też warto chyba jeszcze przeanalizować ów fenomen słowiańskiej upartości i samozaparcia, w które wyposażeni są chyba na równi Rosjanie, Ukraińcy, jak i Polacy, a która może wieść zarówno do dobrych (bohaterstwo na wojnie), jak i złych rzeczy (zbrodnie wojenne). By pokusić się o metaforę filozoficzną opisującą to zjawisko można odwołać się do pewnej notorycznej siły woli wychwalanej w pismach Fryderyka Nietzschego bądź Martina Heideggera, która miała – jak wiemy – także swoją jakże ciemną, początkowo bagatelizowaną stronę. Dostrzegamy ją u walczących Ukraińców i ich oddziałów militarnych w rodzaju pułku Azow otwarcie odwołujących się do symboliki faszystowskiej i jej propagatorów w rodzaju Ernsta Jüngera (autora pojęcia „totalna mobilizacja”), Armina Mohlera, Juliusa Evoli czy Oswalda Mosleya.

Dostrzegamy ją też w oddziałach rosyjskich czerpiących inspirację z ideologii euroazjatyzmu, a siłę duchową z rosyjskiego prawosławia i III Rzymu wystawionego na śmiertelne starcie z dekadenckim zachodem i jego finansowymi korporacjami. Co ciekawe takie poglądy można odnaleźć nie tylko u demonizowanych u nas tak zawzięcie Dugina i patriarchy Cyryla, są one w różnych proporcjach obecne także u wybitnych rosyjskich pisarzy i ludzi kultury w rodzaju Aleksandra Hercena, Fiodora Dostojewskiego czy u niektórych przedstawicieli rosyjskiej szkoły filmowej jak Andriej Tarkowski. Możemy się oczywiście z tymi poglądami nie zgadzać, niemniej twierdzenie, że oczywistość demokratycznych zasad wcześniej czy później przeniknie na Wschód, morale rosyjskiego żołnierza podupadnie, a obywatele Rosji wycofają swoje poparcie dla Putina jest utopią.

Innymi słowy mówiąc zacięcie wojenne rośnie i nic nie wskazuje by wojna miała się szybko zakończyć. Może potrwać wiele, wiele lat wiodąc do zniszczenia Ukrainy w trudnym do wyobrażenia stopniu, mało tego wojna może się zakończyć zwycięstwem Rosji. A pamiętajmy, że są także scenariusze dużo bardziej katastroficzne jak eskalacja konfliktu wiodąca do trzeciej wojny światowej. Skoro tak, nie powinniśmy wykluczać negocjacji, być może okażą się one jedynym sposobem na wyjście z patowej sytuacji.

W tym kierunku zmierzają wysiłki amerykańskiego dyplomaty niemieckiego pochodzenia Henry Kissingera, podejmowane z perspektywy realizmu politycznego. Myliłby się jednak ten, kto by twierdził, że w argumentach Kissingera nie ma retoryki moralnej, stąd pomiędzy Kissingerem a papieżem Franciszkiem paradoksalnie występuje wiele zgodności, choćby w kwestii uznania idei pokoju za wartość istotną, o którą warto zabiegać. Już w latach 50. w swojej książce na temat Kongresu Wiedeńskiego za najważniejszy cel prowadzenia polityki międzynarodowej Kissinger uznał osiągnięcie pokoju. Jego zdaniem drogą do tego celu nie jest demokratyzacja świata i uniwersalizacja zasad moralnych, którymi kieruje się Zachód. To jest ślepa uliczka, którą podąża polska i współczesna anglosaska dyplomacja wychowana na pełnych demoliberalnej pychy pismach Francisa Fukuyamy. Za klucz do osiągnięcia pokoju Kissinger uznawał i do dziś uznaje nie tyle ideę sprawiedliwości ile konieczność wypracowania równowagi i stabilności między państwami.

Na ostatnim Forum Ekonomicznym w Davos 98 letni Kissinger zachęcał do zawiązania porozumienia pomiędzy zwaśnionymi stronami. Z tego też powodu został bezlitośnie zbrukany przez polskich  polityków i analityków, którzy przypisali mu kapitulanctwo, prorosyjskość oraz chęć oddania ukraińskich ziemi Moskwie. W rzeczywistości jednak Kissinger proponował powrót do granic sprzed 24 lutego, co nie jest wcale takie korzystne dla Rosji, która okupuje przecież znacznie większą część ukraińskiego terytorium. Wedle Kissingera Ukraina winna też być neutralnym państwem buforowym, a nie granicą Europy (i granicą NATO), państwem, które – dodajmy już od nas – będzie mogło się w przyszłości rozwijać zarówno dzięki kontaktom z zachodem, jak i wschodem kontynentu euroazjatyckiego. We wzruszających słowach Kissinger wyraził opinię, że Ukraińcy już wykazali całemu światu swoje bohaterstwo, najwyższy czas by pokazali teraz swój rozsądek.

Michał Graban

www.michalgraban.pl