Sam Harris, Koniec wiary. Religia, terror i przyszłość rozumu, tłum. Dariusz Jamrozowicz, Wydawnictwo Błękitna Kropka, Nysa 2012, ss. 391

            Sam Harris to amerykański neurobiolog, pisarz, autor książki „Pejzaż moralny”, publicysta między innymi „Newsweeka”, „The New York Times”, „The Los Angeles Times”, „The Economist”. Na kartach swej najnowszej książki pod tytułem „Koniec wiary. Religia, terror i przyszłość rozumu”, która ukazała się w Polsce nakładem młodego, lecz świetnie się zapowiadającego Wydawnictwa Błękitna Kropka, z wielką pasją i zacięciem, poruszył problem zderzenia religii i rozumu we współczesnym świecie. Wiele uwagi poświęcił terroryzmowi i przesłankom zła we współczesnym świecie, co w kontekście głównego tematu rozważań, czyni ją bardzo wciągającą lekturą.

            Autora tego odznacza niesłychana dociekliwość, a także odwaga w docieraniu do istoty przejawów i konsekwencji tego zjawiska. Posiłkując się dorobkiem na przykład neurobiologii, filozofii buduje niezwykle oryginalną linię argumentacyjną, której argumentom trudno odmówić słuszności i nowatorskości. Nie każdy czytelnik zgodzi się z nią – bo momentami jest kontrowersyjna, co uznać trzeba tylko i wyłącznie za walor publikacji – ale każdy przemyśli i skonfrontuje z rzeczywistością i obrazowymi przykładami, o które został wzbogacony tekst.

            Sama Harrisa wyróżnia spośród innych autorów dbałość o czytelnika, to znaczy dążenie do tego, aby zrozumiał on na czym polegają formułowane przez niego problemy i co oznaczają poszczególne tezy. I tak rozpoczyna swe dowodzenie szczególnego znaczenia religii w dzisiejszych czasach porównaniem wiary do dźwigni, która raz pociągnięta, uruchamia wszystko inne w życiu człowieka, bo to wierzenia determinują postrzeganie rzeczywistości w każdym jej aspekcie i wymiarze, na przykład w sferze emocjonalnych reakcji na różnego rodzaju bodźce czy zachowania, by następnie udowodnić to czytelnikowi poprzez postawienie mu trzech pytań retorycznych, na które każdy powinien sobie sam odpowiedzieć. Efekt zaskoczenia gwarantowany!

            Ciekawy jest postulat dotyczący potrzeby zrozumienia wagi „umiarkowania religijnego” i destruktywnej siły zmiany, a także rozstrzygnięcia, które z naszych wierzeń religijnych są niedorzeczne. W związku z ich wyjaśnieniem czytelnik otrzymuje ciekawe tło rozważań nad stykaniem się religii i polityki, o świecie poza rozumem i godzeniu z wierzeniami. Zyskuje świeże spojrzenie na naturę wierzeń w odniesieniu do „człowieczeństwa w mózgu”, potrzeby logicznej spójności, antysemityzmu. Zaskakujące są konstatacje wyłaniające się na podstawie porównania religii i próby wykazania ich jednego, najważniejszego elementu wspólnego, który decyduje, że mają tak silny i daleki zasięg oddziaływania. Wbrew pozorom to wcale nie jest wiara w lepsze życie po śmierci czy skłonność do pewnych zachowań wobec bliźniego… Warto by czytelnik sam zapoznał się z tą komparatystyką, z uwagi na jej znaczący wydźwięk poznawczy.

            Współcześnie istotne i bardzo chętnie rozważane, a ciekawie rozwinięte, są zagadnienia związane z wiarą i szaleństwem oraz wiarą a dowodami na istnienie tego, w co wierzy człowiek. Arcyinteresująca jest próba opowiedzenia na pytanie „W co powinniśmy wierzyć” i koncepcja pozostawania w cieniu Boga.

            Sam Harris bardzo wnikliwie ukazuje przerażające skutki wynikające z wiary chrześcijańskiej, to: Oświęcim, herezja, katarów, polowania na czarownice – „otchłanie ludzkiego zdemoralizowania oraz ludzkiego cierpienia, które z pewnością wymykałyby się opisowi, nawet gdyby pisarz nie wyznaczył sobie poza tym żadnych innych zadań”. Jednocześnie kreśli problemy towarzyszące we współczesnym świecie islamowi, którego wyznawcy są wyposażeni w najnowszą broń XXI wieku.

            Problematyka wiary, która zostaje wzniesiona do pewnego punktu nasilenia czy gdy dochodzi do przesilenia religijności pojawia się brak zdroworozsądkowej refleksji. W tym momencie, na kanwie etyki, tożsamości moralnej i korzyści osobistej, rodzą się pytania na które odpowiedź zna nauka, w której polu badawczym znalazły się dobro i zło, a przede wszystkim natura świadomości. Rozważania te są podparte imponującą bazą bibliograficzną, która już sama w sobie jest naprawdę inspirująca dla wszystkich tych, których zajmuje tematyka z pogranicza nauki i religii.

            Ostatecznie autor obala tezę, że człowiek jest miarą wszechrzeczy i twierdzi, że dni religijnych tożsamości oraz cywilizacji są policzone. Jednakże to dochodzenie Sama Harrisa do tych tez czyni tę książkę fascynującą lekturą. „Koniec wiary. Religia, terror i przyszłość rozumu” warto przeczytać, aby być świadomym tego jak przejawia się wdzieranie religii w codzienne życie i politykę. Zainteresuje czytelników gotowych dokonać reinterpretacji znaczenia oddziaływania wierzeń na ich życie i otwartych na poglądy inne od własnych.

Dominika Zakrzewska

Książka dostępna na stronie Wydawnictwa Błękitna Kropka: http://www.blekitna.pl/tytuly

a.me.