Kazimierz Świegocki, Od romantyzmu do postmodernizmu. Wybrane szkice literackie z lat 1970-2003, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2006, ss. 416

            Kazimierz Świegocki – zaliczany obecnie do grona najwybitniejszych poetów metafizycznych, świetny eseista, uznany badacz literatury – ku uciesze swoich czytelników zebrał oraz uporządkował autorskie prace krytyczno-literackie opublikowane na przestrzeni lat w różnych czasopismach, w jednym tomie pod tytułem „Od romantyzmu do postmodernizmu. Wybrane szkice literackie z lat 1970-2003”, który ukazał się nakładem Instytutu Wydawniczego Pax.

            Teksty Kazimierza Świegockiego: eseje, szkice literackie, polemiki (do najciekawszych należy ta z Czesławem Miłoszem dotycząca pojęcie „Latarnika” jako powieści sentymentalnej, gdzie pisze wprost: „Gdzie indziej Miłosz folguje sobie znaczniej, a jego krytyka Sienkiewicza chociaż wyraźnie nie pogłębiona, a niekiedy nawet rażąco płytka i nieodpowiedzialna daje się w najlepszym razie sprowadzić do tych zasadniczych tez, które sformułował przeciwko autorowi Quo vadis na początku wieku jego największy antagonista…”), artykuły recenzyjne, recenzje książek poświęcone nie tylko literaturze, ale i filmowi, wyróżnia to, że ich autor stosuje własną, samodzielnie wypracowaną metodę interpretacji dzieł literackich, dzięki czemu wydobywa ich głębie. Polega ona na wykorzystaniu dyspozycji hermeneutyki i informacji wpisanych w kontekst filozoficzny oraz antropologiczny. Zwłaszcza ciekawe jest intermezzo metodologiczne w odniesieniu do recepcji „Latarnika”.

            Autor już we wstępie zaznaczył, że interesują go jedynie problemy światopoglądowe, a nie formalne aspekty dzieł. W konsekwencji, za spoiwo czterech części książki można uznać koncentrację na temacie problemu człowieka i wartości.

            Pierwsza część publikacji na pewno będzie przydatna dla młodzieży przygotowującej prezentacje do zbliżającej się nowej matury z języka polskiego lub uczącej się do końcowych egzaminów. Autor rozwinął w niej wątki często całkiem pomijane w podręcznikach czy popularnych brykach, ściągach i opracowaniach. Zinterpretował na nowo dzieła między innymi Adama Mickiewicza, Czesława Miłosza, Henryka Sienkiewicza, Jerzego Pietrkiewicza, Wisławy Szymborskiej, Cypriana Kamila Norwida, Władysława Reymonta, Jana Parandowskiego. Zastanowił się nad czynnikami, które pozwalają czytelnikowi rozpoznać co jest, a co nie – arcydziełem.

            Książka jest pełna zupełnie nowych ujęć w postaci na przykład interpretacji „Pana Tadeusza” jako „poematu pokory” czy rozpatrzenia poezji Adama Mickiewicza poprzez pryzmat jej podziału na tą dotyczącą buntu i tą będącą wyrazem pokory. Czytelników zaciekawi zapewne także antropologia „Ody do młodości” w kontekście umiejętności samozbawienia ludzkości bądź „arcymonologu Konrada” z „Wielkiej Improwizacji” z „Dziadów”. Kazimierz Świegocki stara się w niej także burzyć mity: „Wbrew temu, co się potocznie sądzi, Norwid za życia był dość znany, czytywany i nie wszyscy bynajmniej go jako poetę ignorowali. Owszem, miał nawet entuzjastów i to nie tylko w młodzieńczym okresie, kiedy to jeszcze w Warszawie nazywano go orłem poetów, ale także podczas emigracji…”.

            Druga część książki została poświęcona recepcji i interpretacji poezji. Autor pochylił się między innymi nad „poezją tragicznego protestu” Anny Kamieńskiej oraz twórczością poetów uciekających się do różnych form wyrazu buntu przeciwko absurdalności życia, na przykład – Janem Kochanowskim. Przywołał treść dzieł autorstwa nieco zapomnianego Jacka Trznadla i odniósł się do jego „poetyckiej dedukcji świata”. Warte zagłębienia się są również refleksje o poezji egocentrycznej na przykład Jerzego Harasymowicza czy odpowiedź na pytanie „czy możliwa jest jeszcze poezja ludowa”. Pewną próbę podsumowania tych rozważań stanowi pełen trafnych uwag na temat poezji tekst poświęcony jej zestawieniu ze światopoglądem

            Kolejna część dotyczy prozy, między innymi Honoriusza Balzaca czy Marii Kuncewiczowej oraz filmów w reżyserii na przykład Krzysztofa Zanussiego lub Andrzeja Wajdy. Konsekwencją zaproponowanych interpretacji ich twórczości jest rozdział pod tytułem „Uwaga o niezależności sztuki”. Warto przemyśleć jego treść i sens zawartej w nim anegdoty.

            Ostatnia część ma charakter eseistyczno-publicystyczny. W jej ramach autor przyjrzał się bliżej zjawiskom społecznym i kulturowym. Zadał sobie trud odpowiedzenia na pytanie „czy Polska jest krajem chrześcijańskim”, a także rozważył charakter współczesnego Kościoła. Wydaje się ona szczególnie wartościowa dla osób pragnących zastanowić się nad kondycją społeczno-kulturową dzisiejszego świata.

            Książkę zamyka esej pod tytułem „Przywrócić hierarchię wartości”, który jest znakomitym podsumowaniem postulatów przebijających się z kolejnych tekstów. Kazimierz Świegocki wskazuje: „Wewnętrzne zakłamanie ludzi ma oczywiście głębokie źródła społeczne, z których jako generalne należy wymienić skomplikowany, wielowarstwowy i wieloczynnikowy system ubezwłasnowolnienia jednostek. Nie każdy człowiek z łatwością znosi sytuację napięcia i walki, jakiejś permanentnej i aktywnej niezgody na rzeczywistość. Zmęczony woli się z nią pogodzić…”.

„Od romantyzmu do postmodernizmu. Wybrane szkice literackie z lat 1970-2003” to publikacja, która pozwoli czytelnikowi miłującemu polską literaturę odczytać zawarte w niej znaczenia na nowo, a także dostrzec zależności pomiędzy zjawiskami społecznymi i kulturowymi. Jest rewelacyjną propozycją przede wszystkim dla odbiorców zdolnych do samodzielnej refleksji nad wielkimi dziełami literackimi w szerokim kontekście, a poszukujących pełnowartościowych inspiracji.

Magdalena Zapadka

Książka jest dostępna na stronie Instytutu Wydawniczego PAX: http://www.iwpax.pl/produkt-od-romantyzmu-do-postmodernizmu-234.html

a.me.