Urodził się jako syn ślusarza Ryszarda Duźniaka, który zmarł za granicą, gdy jego jedyne dziecko miało rok. Po dojściu do pełnoletniości przybrał za nazwisko przydomek panieński matki (Teresa Gąsienica Brzega), pod którym był powszechnie znany. Po ukończeniu zakopiańskiej Szkoły Ludowej uczył się w latach 1885-89 w tutejszej Szkole Przemysłu Drzewnego na oddziale rzeźby ornamentalnej, a następnie odbywał praktykę czeladniczą w Białej, Cieszynie, Krakowie i Lwowie. W 1895 rozpoczął 3-letnie studia na oddziale rzeźby krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych jako wolny słuchacz, gdyż ukończenie Szkoły Przemysłu Drzewnego nie dawało uprawnień do regularnych studiów akademickich. W 1898 wyjechał na roczne studia do Monachium, a następnie do Paryża gdzie w Ecole Normale Superieure des Beaux Arts studiował w latach 18 99-1901 u J. Thomasa, uzyskując dwukrotnie nagrodę na wewnątrzuczelnianych konkursach.    Pierwszą swą nagrodę otrzymał wszakże już wcześniej – w 1896, na konkursie rzeźbiarskim w warszawie, za rzeźbę w drewnie „Głowa Sabały”. Tworzył przede wszystkim w drewnie, lecz także w gipsie, terakocie i brązie, zajmując się głównie rzeźbą portretową. Jego dziełem jest m.in. wykonany bezinteresownie w 1910 projekt pomnika Grunwaldzkiego, istniejącego do dziś w Zakopanem oraz tablica pamiątkowa Klimka Bachledy w Dolinie Jaworowej, przeniesiona na cmentarz pod Osterwą.    Jeszcze przed wyjazdem na studia do Paryża związał się ze Stanisławem Witkiewiczem i stal się wykonawcą niektórych jego projektów, a dzięki własnym pracom w dziedzinie meblarstwa, rzeźby ornamentacyjnej i sztuki stosowanej był współtwórcą stylu zakopiańskiego. Jego dziełem są m.in. rzeźby ornamentacyjne w ołtarzu M.B. Różańcowej i w kaplicy św. Jana Chrzciciela w zakopiańskim kościele p.w. Św. Rodziny, oraz niektóre inne detale w tej świątyni.    Po powrocie ze studiów w 1901 zamieszkał we własnym domu na Skibówkach, gdzie otworzył pracownię i gdzie odbywały się także wystawy sztuki artystów zakopiańskich. Brał również udział niemal we wszystkich wystawach organizowanych przez stowarzyszenie plastyczne w latach 1909-1939.    Działał w licznych organizacjach społecznych Zakopanem, był m.in. w 1904 współzałożycielem towarzystwa Związek Górali i wchodził w skład jego władz, a w 1934 został członkiem honorowym Związku. Był jednym z organizatorów I. Zjazdu Podhalan w Zakopanem w 1911. W 1909 był jednym z członków założycieli Towarzystwa „Sztuka Podhalańska”, zasiadał w jego zarządzie i w latach 20. był jego wiceprzewodniczącym. Wchodził w skład Rady Nadzorczej Spółdzielni „Klim”, był też członkiem zarządu efemerycznego Towarzystwa Pomocy Przemysłowej (1905) i Towarzystwa „Eleuteria” (1904). W 1913 był sygnatariuszem odezwy w sprawie budowy murowanego gmachu dla Muzeum Tatrzańskiego, a po I wojnie światowej, działał jako skarbnik Towarzystwa Muzeum. Był członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego i w latach 1912-1914 zasiadał w zarządach jego Sekcji Ludoznawczej i Sekcji Przyjaciół Zakopanego, a w latach 1925-1939 był członkiem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.    W 1922 został nauczycielem rzeźby figuralnej w zakopiańskiej Szkole Przemysłu Drzewnego i pracował w niej do 1937, kiedy to dotknął go częściowy paraliż. W latach 1926-1929 pełnił obowiązki dyrektora tej szkoły.    Od 1912 był zastępcą, a od 1919 radnym gminnym. W okresie studenckim poznał Romana Dmowskiego, Zygmunta Balickiego i Wojciech Korfantego, działał w tajnej organizacji narodowej, a potem został członkiem Ligi Narodowej. Śmiało można go nazwać pierwszym narodowcem góralskiego pochodzenia. W 1918 należał do władz Organizacji Narodowej w Zakopanem. O pobycie i przywożeniu bibuły przez Romana Dmowskiego do Zakopanego Brzega pisze w swojej książce „Żywot górala poczciwego”.

Swoje opowiadania gwarowe, wspomnienia, scenki dramatyczne, artykuły etnograficzne i historyczne publikował także na lamach miejscowych czasopism: „Zakopane”, „Góral” (pisma endeckie) i „Młodego Taternika”, a jego cenne „Materiały do poznania górali tatrzańskich” publikował „Lud” (1910-1911). W 1913 opublikował książkę „Posiady. Opowiadania z Podhala”, a jego jednoaktówki („Nędza Limanowski”, „Jasiek Wróbel powstaniec”, „Wieczornica góralska”) grywane były przez teatr amatorski Związku Górali. W ostatnich latach swojego życia spisał obszerne i nader interesujące wspomnienia, które opracowane we fragmentach z rękopisu znajdującego się w Muzeum Tatrzańskim ukazały się w 1969 pod nazwą wspomnianego już „Żywota górala poczciwego”.    Z początkiem 1940 okupanci niemieccy przekształcili Szkołę Przemysłu Drzewnego w Berufsfachschule fur Goralische Volkskunst i zaproponowali Wojciechowi Brzedze objęcie jej dyrekcji. Schorowany, ale pełen godności góral wyrzucił ideologów „Goralenvolku” za drzwi. Niespełna półtora roku później umarł na wylew krwi do mózgu.    23 maja 1985 Rada Narodowa Miasta Zakopane i Gminy Tatrzańskiej nadały imię W. Brzegi dawnej ulicy Kościeliskiej nad Potokiem.

Norbert Wasik

Literatura:

A. Micińska: Wojciech Brzega [w:] „Słownik Artystów Polskich”. Ossolineum, 1975.

W. Wnuk: Chłopiec od Brzegów [w:] „Moje Podhale” Warszawa 1968, s. 101-136.

W. Brzega: Żywot górala poczciwego. Kraków 1969.

H. Kenarowa: Od Zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego do Szkoly Kenara, WL, Kraków 1978.

M. Pinkwart, J. Zdebski: Nowy cmentarz w Zakopanem, Wyd. PTTK Warszawa-Kraków 1988

http://onrpodhale.boo.pl/index.php?kat=biogramy

a.me.