Kiedy tak ostatnio przerzucałem kanały telewizyjne napotkałem na dwa przeciwstawne sobie obrazy, w równym stopniu będące odzwierciedleniem sytuacji, która ma aktualnie miejsce na świecie. Tragiczne obrazy spalonych miast Charkowa, Mariupola, Mikołajewa, Czernihowa czy Kijowa przeplatają się z obrazami reality show, pełnymi błyszczących twarzy celebrytów, opalonych ciał modelek po rekonstrukcjach plastycznych, luksusu hotelów i basenów w kurortach wypoczynkowych, piaszczystych plaży, gdzie nagrywane są rozmaite programy, jak choćby emitowany przez TVN „Hotel Paradise”. Na najbardziej antyrosyjskiej stacji tragizm wojny przeplata się z rozkoszą i błogą nieświadomością tego co się dzieje na Ukrainie. Widzimy blichtr wielkich miast rozpromienionych neonami, a z drugiej strony rozpaczliwą walkę o przetrwanie w miastach, które wyglądają jak po katastrofie nuklearnej. Widzimy reklamy zachęcające do kupna rozmaitych produktów, z drugiej – obrazy wojny, które skądinąd również dobrze się sprzedają, gdyż olbrzymi popyt na nie wykreowały w ostatnich dziesięcioleciach setki produkcji hollywoodzkich epatujących przemocą.

W jednej ze stacji telewizyjnych nazajutrz po katastrofie zrozpaczona prezenterka pytała korespondenta i eksperta ds. wschodnich: jak to jest możliwe, że XXI wieku dochodzi do wojny w Europie, przecież żyjemy w tak wspaniałym i ucywilizowanym świecie, którego technologie umożliwiają nawet robienie sobie operacji plastycznych? Przytomny komentator – chyba z „Rzeczpospolitej” – odpowiedział, że robienie operacji plastycznych akurat o niczym nie przesądza, gdyż Władimir Putin najprawdopodobniej też przeszedł kilka operacji plastycznych twarzy, by stać się bardziej piękny dla swoich wyborców. Scenka ta trafnie pokazuje jednak jaki, jest stan świadomości naszych elit, i co uważają one za największy problem naszych czasów.

Dla mnie osobiście oba z emitowanych obrazów są równie wstrętne i nie chciałbym żyć w świecie, w którym będę musiał wybierać pomiędzy jednym, a drugim. Rosyjska wojna nie ma w sobie nic z patosu wojen rycerskich, to raczej akt desperacji, i walenie głową w mur. Nawet doświadczenia I wojny światowej, która była jak wiadomo, pierwszą wojną totalną, wprawiały w zachwyt literatów i estetów, by wymienić Ericha Marię Remarque’a czy Ernsta Jüngera z jego „Stalowymi Burzami” bądź „Księciem Piechoty”. Raczej nie przytrafi to się wojnie obecnej, gdyż nie sądzę by znaleźli się jacyś ludzie pióra chcący sławić jej przymioty i cele strategiczne, może za wyjątkiem rosyjskich filozofów tradycjonalizmu integralnego. Nawet jeśli ta wojna ma w sobie coś heroicznego, choć jest to w istocie heroizm tchórzostwa i heroizm bezsilności, któremu towarzyszy bezsensowna śmierć i zniszczenie, przy nikłym morale żołnierzy.

Wojna jest wstrętna, wstrętne jest jednak także to co jest jej rewersem – królujący w społeczeństwach wysokorozwiniętych konsumpcjonizm i hedonizm, zgodnie z którym przyjemność jest najwyższym celem w życiu człowieka. To ostatnie znamionuje zresztą okres zmierzchu bądź upadku, schorowanej na starość zachodniej demokracji. Tam blichtr wielkich miast i rozradowanego z byle powodu społeczeństwa dobrobytu miesza się z jałowością postaw duchowych. Nie przez przypadek Emil Cioran – Zachód utożsamiał ze zgnilizną, która ładnie pachnie i uperfumowanym trupem. Obawiam się, że patrząc długookresowo taki model kultury będzie w ofensywie i to pomimo chwilowej hegemonii rosyjskiej. Świat demoliberalny stopniowo poszerza swe wpływy, a globalne korporacje przy błogosławieństwie Billa Gatesa i George’a Sorosa już przebierają nogami by uczynić z Ukrainy, z Białorusi czy z Rosji społeczeństwa konsumentów.

„Rosja i wirus wolności” – taki tytuł nosi znakomity, profetyczny esej przytaczanego wyżej Ciorana z 1960 roku. Dobrze ujmuje on istotę rzeczy. Autor zmaga się w nim z dylematem. Z jednej strony pociąga go Szwajcaria i pisze, że wszystkie kraje powinny być takie jak ona oraz „jej wzorem rozmiłować się i wycieńczyć w higienie, jałowości, bałwochwalstwie praw i kulcie człowieka”. Wolność „na modłę szwajcarską” jest tu wirusem, rozprzestrzeniającym się po świecie w sposób lawinowy i niekontrolowany, podobnie jak rozprzestrzenia się dziś pandemia covid-19.  Czy możliwy jest wyłom? Rumuńskiego aforystę pociągają też narody rozgorączkowane i nienasycone, takie jak Rosja, która pomimo jej barbarzyństwa i opętania mają do odegrania ważną rolę w Europie i których wigor – jak powiada z kolei Aleksander Hercen – przyćmi dawny wigor narodów germańskich. Po której zatem stronie stanąć ?

Dylematy tak rozumianego zderzenia kulturowego są też fabułą pamiętnego filmu „Szczęśliwego Nowego Jorku” Janusza Zaorskiego opiewającego losy grupki polskich emigrantów na Greenpoincie w Nowym Yorku. Niezapomniane są dialogi z udziałem Bogusława Lindy, który chwali uśmiechnięte do wszystkich twarze Amerykanów, na tle zrozpaczonych i zakazanych polskich „mord”. Mi jednak przychodzi do głowy inny kadr z tego filmu, w którym grany przez Cezarego Pazurę Leszek „Azbest” w monologu przed kamerą zapewnia, że Ameryka to przyszłość, a kiedyś „wszędzie będzie Ameryka” – w Polsce, w Rosji, w Chinach, wszędzie.

Gdy dotarło do mnie przesłanie tej sceny poczułem w sercu głęboki niepokój i oblałem się zimnym potem. Ujrzałem demoliberalny walec niwelujący wszystkie różnice kulturowo-cywilizacyjne i sprowadzający je do różnych smaków tego samego w gruncie rzeczy, bo zmodyfikowanego genetycznie jogurtu. Nie, nie chcę tego. Spraw Boże, by to się nie stało. Ocal Chiny, ocal Rosję, ocal Turcję, ba ocal Koreę Północną i wszystkich tyranów świata, byleby tylko świat nie stał się jednym wielkim Disneylandowskim  parkiem rozrywki, gdzie o tożsamościach narodowych będziemy się uczyć w muzeach, a jedynym problemem obywateli będzie dylemat: zrobić czy nie zrobić sobie operację plastyczną.

Z drugiej jednak strony patrząc, zrozumiałem, że wizja Leszka „Azbesta” to tylko utopia, kolejna z gatunku tych, co teoria „końca historii” Francisa Fukuyamy, choć wystarczająco powabna by mogły jej ulegać naiwne zachodnie środowiska intelektualne zamknięte w swych bańkach mydlanych. W rzeczywistości zawsze będzie alternatywa, o poza demoliberalnym, sytym i pysznym Zachodem będą też inne kręgi cywilizacyjne. Tyle tylko, że będą się one coraz bardziej dystansować od Europy, a pomiędzy Wschodem i Zachodem kontynentu wyrośnie nowa Żelazna Kurtyna.

Michał Graban

www.michalgraban.pl